Czy zastanawiasz się na co dzień, dlaczego słyszysz i jesteś w stanie zlokalizować dźwięki oraz rozróżniać ich natężenie czy wysokość? Czy troszczysz się o to, jak dbać o słuch? Jak większość osób zapewne odpowiesz: nie. W niniejszym artykule chcemy się pochylić właśnie nad tym zmysłem. Doceniamy go zwykle za późno – kiedy zaczynamy się borykać z pierwszymi objawami niedosłuchu.
Zmysł – co to takiego?
Zanim przejdziemy do kwestii związanych z narządem słuchu, na początku wyjaśnijmy czym tak naprawdę jest zmysł. W najprostszych słowach to zdolność organizmu do odbierania bodźców. Naszą umiejętność reagowania na sygnały z otoczenia zawdzięczamy konkretnym narządom, które są wyposażone w specjalne receptory.
Pięć głównych zmysłów człowieka, zgodnych z modelem Arystotelesa, to oczywiście:
- Słuch,
- Wzrok,
- Smak,
- Węch,
- Dotyk.
Jest to jednak duże uproszczenie, ponieważ najnowsze badania dowodzą, że mamy co najmniej dziewięć zmysłów. Dzisiaj bierzemy na tapetę słuch, dzięki któremu możemy odbierać dźwięki.
Niewielki narząd o niezwykłej mocy
Każdego dnia odbieramy tysiące bodźców słuchowych. Co niezwykłe, nasz czuły narząd słuchu to niewielka struktura anatomiczna, której zawdzięczamy naprawdę wiele! Czy wiesz, że kosteczki słuchowe to najmniejsze elementy układu kostnego człowieka? Ich łączna długość wynosi ok. 1 cm.
Powierzchnia błony bębenkowej to niewielkie rozmiary: 10 x 8,5 mm! Przewód słuchowy ma długość ok. 3-4 centymetrów. Jak widzisz, tak niewielki narząd zapewnia nam komfort codziennego funkcjonowania w otoczeniu – dzięki niemu słyszymy, czyli odbieramy bodźce płynące z zewnątrz.
Narząd słuchu – budowa
Zacznijmy od podstaw. Jak wspomnieliśmy we wstępie, narząd słuchu jest niewielką strukturą anatomiczną, ale… za to całkiem skomplikowaną jak na swoje rozmiary. Z tego powodu chcemy więc nieco uprościć wiedzę – tak, aby była zrozumiała dla każdego odbiorcy.
Jak zapewne wiesz, nasz aparat słuchowy możemy podzielić na trzy części:
- Ucho zewnętrzne,
- Ucho środkowe,
- Ucho wewnętrzne.
Na nasze ucho zewnętrzne składają się dwie struktury: małżowina oraz zewnętrzny przewód słuchowy.
Ucho środkowe obejmuje jamę bębenkową, trzy kosteczki słuchowe o charakterystycznych nazwach (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) oraz trąbkę Eustachiusza.
Ucho wewnętrzne składa się z trzech elementów: przedsionka, trzech kanałów półkolistych oraz ślimaka.
Być może zastanawiasz się, po co nam te wszystkie informacje? Dzięki podstawowej znajomości anatomii narządu słuchu łatwiej będzie zrozumieć, w jaki sposób odbieramy, a następnie przetwarzamy dźwięki.
Właściwy narząd słuchu
Nasze ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne moglibyśmy nazwać aparatem słuchu. W którym jego miejscu znajduje się właściwy narząd odpowiedzialny za słyszenie?
Oczywiście każdy z elementów odgrywa niebagatelną rolną w procesie odbierania dźwięków. Jednak właściwy narząd słuchu znajduje się w ślimaku, czyli w uchu wewnętrznym. Nazywany jest narządem Cortiego i odpowiada za dwie kluczowe czynności:
- Odbieranie bodźców słuchowych,
- Przekształcanie bodźców słuchowych.
Upraszczając nieco dość skomplikowaną wiedzę, jego nabłonek zbudowany jest m.in. z komórek zmysłowych – tzw. rzęsatych (inaczej włoskowatych lub też słuchowych), które są unerwione przez nerw ślimakowy.
Impulsy nerwowe wychodzą ze ślimaka i dzięki nerwom słuchowym docierają do pnia mózgu, a konkretnie do kory słuchowej, której rolą jest analiza bodźców dźwiękowych.
Wszelkie uszkodzenia właściwego narządu słuchu (Cortiego) mogą więc prowadzić do nieodwracalnej głuchoty.
Jak powstają wrażenia słuchowe?
Zjawisko słyszenia jest tak niezwykłe, że chciałoby się powiedzieć: to magia! Oczywiście to nie czary, tylko nauka, której jesteśmy zagorzałymi popularyzatorami.
Słuch to zmysł, dzięki któremu jesteśmy w stanie percypować dźwięki z naszego otoczenia. Możliwość odbierania fal akustycznych sprawia, że możemy zarówno poznawać świat, jak i komunikować się z innymi. W jaki sposób przebiega ten niesamowity proces?
Zacznijmy od początku:
- Pierwsza faza to bodziec. Najpierw rozlega się dźwięk – czym jest? To fala akustyczna, której istota polega na drganiu cząsteczek powietrza.
- Nasze ucho zewnętrzne odbiera rozlegający się dźwięk. Dzieję się to przy pomocy małżowiny zbierającej fale akustyczne, które następnie są przekazywane do zewnętrznego przewodu słuchowego.
- Drgania docierają do błony bębenkowej, skąd są przekazywane do kosteczek słuchowych, które – mimo swoich niewielkich rozmiarów – odgrywają wielką rolę w całym procesie!
- Dzięki swojej kostnej budowie, młoteczek, kowadełko i strzemiączko odbierają, a następnie przenoszą drgania akustyczne. W jakiej formie? W postaci impulsów elektrycznych, które docierają do ucha wewnętrznego i pobudzają receptory słuchowe.
- To właśnie w ślimaku znajduje się właściwy narząd słuchu, czyli tzw. skupiska orzęsionych komórek zmysłowych.
- Narząd Cortiego w ślimaku przekształca drgania w impulsy nerwowe, które docierają do mózgu przy pomocy nerwu przedsionkowo-ślimakowego.
- Właściwe wrażenia dźwiękowe powstają w ośrodku słuchu, który znajduje się w korze mózgowej.
Droga, którą pokonują dźwięki, wydaje się długa i skomplikowana, a przecież w praktyce słyszymy bez opóźnień. Ponadto okazuje się, że każdy z tych niewielkich elementów ma swoje znaczenie! Dlaczego? Przeszkody pojawiające się na którymkolwiek z etapów mogą być przyczyną niedosłuchu.
Z tego powodu warto zapisać się na badania słuchu w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów. Jeżeli nie chcesz się stresować wizytą w gabinecie, koniecznie przeczytaj nasz artykuł na blogu: Badania słuchu – jak się przygotować?
Pięć niesamowitych faktów dotyczących zmysłu słuchu
Przygotowaliśmy garść interesujących informacji, które pomogą Ci zrozumieć, dlaczego zmysł słuchu jest tak zadziwiający! Oto najważniejsze z nich:
- Narząd słuchu jest już w pełni wykształcony w życiu płodowym (w jego prawidłowym przebiegu).
- Nasze ucho reaguje na dźwięki w przedziale od 16 do 20 tysięcy Hz. Poniżej tej skali występują infradźwięki, a powyżej ultradźwięki, których my jako ludzie nie jesteśmy w stanie usłyszeć, a które odbierają np. wybrane grupy zwierząt.
- Natężenie (głośność) dźwięku, które jesteśmy w stanie znieść, wynosi maksimum 130 decybeli. Przekroczenie tego poziomu powoduje ból i może prowadzić do trwałego uszkodzenia słuchu (nawet mimo krótkiej ekspozycji!).
- Zmysł słuchu jest aktywny w trakcie snu, ale nasz mózg potrafi ignorować większość dźwięków podczas spania – na szczęście oprócz budzika!
- Czy wiesz, że nasze ucho to nie tylko narząd słuchu… ale i równowagi? Jego rolą jest odbieranie zmian pozycji ciała, jak i ruchów samej głowy. Struktury odpowiedzialne za te funkcje znajdują się w uchu wewnętrznym.
Dlaczego zmysł słuchu jest taki ważny?
Zwykle, kiedy zastanawiamy się, który ze zmysłów jest dla nas najważniejszy, nasza odpowiedź dotyczy wzroku lub słuchu.
Odpowiedź na pytanie „dlaczego zmysł słuchu jest ważny?” wydaje się oczywista. Często jednak nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak wiele różnych funkcji pełni – oprócz standardowego odbierania dźwięków. Są to takie aktywności jak:
- Przekazywanie informacji o świecie,
- Ostrzeganie przed zagrożeniem,
- Możliwość komunikowania się z innymi,
- Rola socjalizująca w społeczeństwie,
- Umiejętność skoncentrowania się na konkretnym bodźcu,
- Możliwość relaksowania się – np. słuchając ulubionej muzyki.
Zmysł słuchu – czy możemy go wyostrzyć?
Jako odbiorcy różnych przekazów medialnych czasami spotykamy się z pytaniem: jak wyostrzyć zmysły? Osoby, które zauważają już u siebie pierwsze problemy ze słyszeniem, zastanawiają się jak dbać o słuch. Czy mogą zrobić coś na własną rękę, by poprawić swój komfort codziennego funkcjonowania?
Jak to jest z naszym zmysłem słuchu – czy faktycznie możemy go wyostrzyć? Proponujemy codzienne praktykowanie treningu uważności, związanego z odbieraniem bodźców słuchowych. Jak go wykonać?
- Usiądź w ciszy i postaraj się wychwycić wszelkie możliwe dźwięki płynące z otoczenia – zarówno te głośniejsze, jak i ciche. Spróbuj określić ich źródło.
- Wymień dźwięki, które dobiegają z zewnątrz i nazwij je, np. przejeżdżająca ciężarówka, głos sąsiadki, dzieci bawiące się na podwórku, klakson itd.
- Leżąc wieczorem w łóżku, zamknij oczy i postaraj się zidentyfikować wszelkie otaczające Cię dźwięki – tak subtelne jak tykanie zegara czy kapanie wody.
Czy takie ćwiczenia poprawią kondycję Twojego narządu słuchu? Z pewnością pomogą Ci wyczulić Twój zmysł na różne bodźce słuchowe.
Jak dbać o słuch?
Trening uważności, czy też wyczulenia na otaczające nas bodźce słuchowe, to oczywiście jedno. Jednak nic nie zastąpi właściwej profilaktyki. O czym należy pamiętać, troszcząc się o swój narząd słuchu?
- Pamiętamy o odpowiedniej higienie uszu.
- Chronimy nasz słuch przed długotrwałą ekspozycją na hałas. W razie takiej konieczności stosujemy ochronniki nauszne.
- Unikamy słuchawek dokanałowych.
- Relaksujemy się w ciszy, czyli zapewniamy sobie taki czas w ciągu dnia, kiedy możemy odpocząć od różnego rodzaju dźwięków.
- Jeżeli wiemy, że jesteśmy obciążeni genetycznie, pamiętamy o regularnych badaniach pod kątem niedosłuchu.
- Wszelkie niepokojące symptomy konsultujemy w specjalistycznych gabinetach. Zwlekanie nie rozwiąże naszego problemu. Im wcześniejsza diagnoza, tym lepiej dla naszej kondycji psychofizycznej. Audiolog, foniatra czy też protetyk słuchu wykona badanie, zaproponuje odpowiednie rozwiązania oraz poinstruuje jak dbać o słuch.
Podsumowanie
Mamy nadzieję, że po przyswojeniu wszystkich przedstawionych informacji rozumiesz już, jak wspaniałym darem jest zmysł słuchu. Warto go pielęgnować, ale i bacznie obserwować z racji istotnych funkcji, które pełni.
Współcześnie wiele osób boryka się z niedosłuchem. Co warto wyraźnie podkreślić, są to nie tylko pacjenci w podeszłym wieku! Śledź naszego bloga, ponieważ przyświecającą nam intencją jest edukowanie społeczeństwa, m.in. w zakresie działań profilaktycznych. Już niebawem opublikujemy kolejne wpisy, z których dowiesz się jak dbać o słuch.
Bibliografia:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hearing-loss/multimedia/ear-infections/sls-20077144
https://www.nidcd.nih.gov/health/how-do-we-hear
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/how-the-ear-works